Co to jest aleksytymia?

Aleksytymia jest to zaburzenie, w którym człowiek ma ograniczony dostęp do własnego życia emocjonalnego. To tak, jakby życie bez emocji, albo inaczej mówiąc analfabetyzm emocjonalny. Człowiek, który jest aleksytymikiem przeżywa emocje, ale nie umie ich rozpoznać i nazwać. Zazwyczaj nie uświadamia sobie faktu przeżywania emocji, albo jego własne emocje są dla niego niezrozumiałe. Odczuwa pobudzenie emocjonalne, ale nie wie z czego ono wynika i co oznacza. Aleksytymik to taka osoba, która nie potrafi odpowiedzieć na pytanie „co czujesz?”, albo jej słownictwo w tym zakresie jest bardzo ograniczone. Aleksytymik nie umie też rozróżnić pobudzenia fizjologicznego (np. po wypiciu kawy) od emocjonalnego. Wie, że czuje pobudzenie, ale nie potrafi podać przyczyny, a jeśli podaje to zawsze jest ona na zewnątrz. Ma też trudności z introspekcją. Mało czasu poświęca na myślenie o własnych uczuciach i doświadczeniach. Zazwyczaj nie używa komunikatów „ja”, często używa zwrotów trzecioosobowych, albo liczby mnogiej. Cechuje go operacyjny styl myślenia, co oznacza że koncentruje się tylko na powierzchownych aspektach zjawisk. Ma też bardzo małe zdolności tworzenia marzeń i wyobrażeń.

Aleksytymia częściej dotyka mężczyzn.

Ze względu na odmienną budowę mózgu, aleksytymia częściej dotyka mężczyzn. Przyczyny tego zjawiska tłumaczy między innymi psychologia ewolucyjna. W trakcie rozwoju ewolucyjnego mężczyźni potrzebowali kompetencji zadaniowych, niezbędnych do przetrwania, takich jak zdobywanie pożywienia i obrona terytorium. Realizując te zadania, doświadczali tylko krótkotrwałych emocji takich, jak gniew lub strach, a tego rodzaju emocje nie są generowane przez samą jednostkę, tylko przez sytuację. W ten sposób psychologowie ewolucyjni wyjaśniają mniejsze bogactwo świata emocjonalnego u mężczyzn i tendencje do szukania przyczyn emocji na zewnątrz.

Aleksytymia a wychowanie.

Aleksytymia może być skutkiem zimnego modelu wychowania, w którym promuje się zachowania racjonalne, oraz ukrywanie emocji. W takim modelu namawia się dziecko do lekceważenie swoich uczuć, albo nawet karze się za ich okazywanie.
Aleksytymia może też być skutkiem zbyt opiekuńczego modelu wychowania, w którym brakuje treningu emocjonalnego. Dzieje się tak, gdy dziecko nie ma okazji doświadczać emocji, bo dostaje wszystko czego chce i nigdy nie przeżywa frustracji.

Trudna relacja z aleksytymikiem.

Aleksytymik nie rozumie swoich emocji i nie rozumie emocji innych osób, przez to nie jest w stanie nawiązać żadnej bliskiej relacji. Nie przypisuje emocjom, żadnych znaczeń, więc nie jest zdolny do empatii. Nie rozumiejąc swoich negatywnych emocji, nie potrafi też przyznać się do winy, więc odpowiedzialnością zawsze obarcza otoczenie. W konsekwencji czego, nie jest więc zdolny do utworzenia bliskiej więzi opartej na zrozumieniu i empatii.

Aleksytymia a normy społeczne.

Aleksytymik ma jednak duże zdolności maskowania swoich zaburzeń, więc trudno go rozpoznać, bo sprawia wrażenie osoby po prostu dobrze panującej nad swoimi emocjami. Jest także normopatą, co oznacza, że w sytuacjach społecznych mówi to, czego się od niego oczekuje, bo w ten sposób unika uczestniczenia w wymianie emocjonalnej z innymi ludźmi. Aleksytymik zazwyczaj jest zgodny, posłuszny i uległy, nigdy nie forsuje własnego zdania, żeby unikać konfrontacji, a normopatia powoduje, że sprawia wrażenie osoby zdrowej i doskonale przystosowanej do życia w społeczeństwie.

Aleksytymia a skłonność do nałogów.

Aleksytymik nie jest w stanie rozpoznawać swoich emocji, a co za tym idzie nie jest w stanie ich świadomie regulować. Stosuje więc jedyne znane sobie sposoby redukcji niepokoju, czyli zachowania o charakterze nałogowym: jedzenie, picie alkoholu, palenie, seks, narkotyki itp.

Czy aleksytymikowi jest źle z aleksytymią?

Aleksytymik zazwyczaj nie widzi problemu w sobie, więc sam nie uświadamia sobie negatywnych skutków aleksytymii. Wydawać by się mogło, że życie bez emocji jest łatwiejsze. Jednak brak poznawczej oceny nie oznacza, że ciało nie doświadcza emocji, więc z czasem pojawiają się zaburzenia psychosomatyczne.

Terapia aleksytymika.

Terapia aleksytymika jest bardzo trudna, bo nie widzi on problemu w sobie, więc nie jest chętny do współpracy. Podczas terapii oczekuje, że ktoś za niego rozwiąże problemy. Jeśli opowiada o sobie, to zazwyczaj o mało istotnych szczegółach ze swojego życia, bez skłonności do autorefleksji. Proces terapii jest trudny i polega na stopniowej nauce łączenia reakcji organizmu z danymi sytuacjami.

Literatura:

Maruszewski, T., Ścigała E. (1998). Emocje – Aleksytymia – Poznanie. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.